Φουτουρισμός στα Χαρακώματα: Ο άδοξος θάνατος της ιταλικής Avant-Garde

Εθελοντές ποδηλάτες στο Γκαλλαράτε: από αριστερά,

Ουμπέρτο Μποτσιόνι, Ουγκό Πιάτι, Φιλίππο Τομάζο 

Μαρινέτι, Μάριο Σιρόνι και Αντόνιο Σαντ’Ελία.

"Θέλουμε να δοξάσουμε τον πόλεμο - τη μόνη υγιεινή στον κόσμο!"
—Φ.Τ. Μαρινέτι, Το Φουτουριστικό Μανιφέστο (1909)

Κατά τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, μια ομάδα ριζοσπαστών Ιταλών καλλιτεχνών κηρύσσουν πόλεμο στο παρελθόν. Επιζητώντας να πέσει οτιδήποτε αντικατοπτρίζει το νεκρό παρελθόν, κραυγάζοντας να κρημνίσουν μουσεία, να θρυμματίσουν παραδόσεις και να εγκαινιάσουν μια νέα εποχή ταχύτητας, βίας και ατσαλιού.

Ο Μεγάλος Πόλεμος όμως δεν ήταν αυτό για το οποίο υμνούσαν, αντ’αυτού γνώρισαν τη λάσπη, τα αέρια, τις στατικές μάχες στα χαρακώματα του Αισόντιου ποταμού και τις κορυφές των Άλπεων.

Οι καλλιτέχνες που αγάπησαν τον πόλεμο

Ιδρυμένος το 1909 από τον ποιητή Φιλίππο Τομάζο Μαρινέτι, ο Φουτουρισμός ήταν ένα κίνημα με μανιφέστο που απέρριπτε τη νοσταλγία και εξυμνούσε τη νεωτερικότητα. Γιόρταζε τη βιομηχανία, την ταχύτητα, τη νεότητα, τον ηλεκτρισμό - και τον πόλεμο. Οι Φουτουριστές έβλεπαν τη βία όχι μόνο ως μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού, αλλά ως κάτι όμορφο και απαραίτητο.

Ο ίδιος ο Μαρινέτι αποκαλούσε τον πόλεμο «τη μόνη υγιεινή του κόσμου». Για αυτόν, ο πόλεμος ήταν μια δύναμη καθαρισμού, ένας τρόπος για να γκρεμιστούν οι στάσιμες δομές του παρελθόντος. Για πολλούς Φουτουριστές, η παρέμβαση της Ιταλίας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο το 1915 δεν ήταν καταστροφή, αλλά μια ευκαιρία - μια σχεδόν ιερή εθνική αναγέννηση.

Έτσι, προσφέρθηκαν εθελοντικά. Όχι μόνο με λόγια, αλλά και με πράξεις. Και για μερικούς, θα τους κόστιζε τα πάντα.

Ουμπέρτο Μποτσιόνι: Οραματιστής πάνω σε ποδήλατο

Ο Ουμπέρτο Μποτσιόνι ήταν η καλλιτεχνική καρδιά του Φουτουρισμού. Γεννημένος το 1882, ώθησε τη ζωγραφική και τη γλυπτική σε ριζικά νέες κατευθύνσεις. Οι δυναμικές του συνθέσεις, όπως η "La città che sale" και το "Forme uniche della continuità nello spazio" (που τώρα εμφανίζεται στα κέρματα ευρώ της Ιταλίας), προσπάθησαν να αποτυπώσουν την ταχύτητα, την ενέργεια και τη βιομηχανική δύναμη.

Το 1915, κατατάχθηκε σε ένα τάγμα ποδηλατών - μια πειραματική ιταλική μονάδα γεμάτη ιδεαλιστές και διανοούμενους. Αλλά ο θάνατός του δεν ήταν αποτέλεσμα εχθρικών πυρών. Τον Αύγουστο του 1916, κατά τη διάρκεια μιας εκπαιδευτικής άσκησης κοντά στη Βερόνα, ο Μποτσιόνι έπεσε από το άλογό του και ποδοπατήθηκε. Ήταν 33 ετών.

Ο θάνατος του Μποτσιόνι σηματοδότησε ένα συμβολικό τέλος στην πιο ζωντανή φάση του Φουτουρισμού. Χωρίς αυτόν, το κίνημα έχασε τον κορυφαίο οπτικό καινοτόμο του. Ενώ ο Μαρινέτι και άλλοι επέζησαν για να μετατρέψουν τον Φουτουρισμό σε ένα πρωτοφασιστικό πολιτιστικό ρεύμα, η ίδια η πορεία του Μποτσιόνι φαινόταν να δείχνει αλλού - προς μια βαθύτερη, ίσως πιο ανθρωπιστική εξέλιξη της μοντερνιστικής τέχνης.

La città che sale, Umberto Boccioni (1910)

Από τον καμβά στην εκστρατεία: Ένας φουτουριστής στρατεύεται

Τον Μάιο του 1915, μετά την κήρυξη πολέμου από την Ιταλία κατά της Αυστροουγγαρίας, ο Μποτσιόνι κατατάχθηκε ως εθελοντής στο Battaglione Lombardo Volontari Ciclisti e Automobilisti.

Αυτό το επίλεκτο σώμα - που αποτελούνταν κυρίως από Φουτουριστές και πρωτοποριακούς καλλιτέχνες - προοριζόταν να υπηρετήσει όχι μόνο ως στρατιώτες, αλλά και ως μια κυριολεκτική στρατιωτική πρωτοπορία, δίνοντας σάρκα και οστά στη φουτουριστική ιδεολογία της ταχύτητας, του κινδύνου και της ηρωικής βίας.

Το τάγμα επιχειρούσε στο ορεινό μέτωπο του Τρεντίνο, ένα δύσκολο, σκληρό περιβάλλον πολύ απομακρυσμένο από τον λαμπρό «όμορφο πόλεμο» που κάποτε οραματίζονταν οι Φουτουριστές. Στις επιστολές του από το πεδίο της μάχης, ο Μποτσιόνι άρχισε να μεταδίδει όχι θρίαμβο, αλλά ανία:

«'Οταν περιμένεις να πολεμήσεις, δεν είναι τίποτα άλλο παρά αυτό: έντομα και βαρεμάρα, συσκοτισμένος ηρωισμός...»

—Επιστολή από το μέτωπο του Τρεντίνο, Οκτώβριος 1915

Ο εσωτερικός του διάλογος μετατοπίστηκε. Ο μηχανοποιημένος θάνατος του πολέμου δεν τον ενθουσίαζε πια — τον αποξένωσε. Αυτό που παρέμενε ιερό δεν ήταν η δράση, αλλά η ίδια η τέχνη, που πλέον παρουσιαζόταν ως η μόνη ουσιαστική πραγματικότητα σε έναν κόσμο που καταναλώνεται από τον αυτοματισμό και την επανάληψη.

 

Ο άνθρωπος που είχε ζωγραφίσει την ταχύτητα, τη δύναμη και τον έφιππο φουτουρισμό σε έργα, ακυρώθηκε από την ίδια την εικονογραφία που είχε εξυμνήσει. Ο θάνατός του, σε αντίθεση με τον μυθικό ηρωισμό που φανταζόταν στα φουτουριστικά μανιφέστα, ήταν τυχαίος, οικιακός και σκληρά εγκόσμιος. Σε αυτό, ίσως αντικατοπτρίζει καλύτερα την τραγική ρήξη μεταξύ του μαχητικού αισθητισμού του φουτουρισμού και της μηχανικής αδιαφορίας του σύγχρονου πολέμου.

Οι επιστολές και τα ημερολόγια του Μποτσιόνι από το 1915-1916 αποκαλύπτουν ένα μυαλό σε σύγκρουση: πρόθυμο να βρει νόημα στον πόλεμο, αλλά όλο και περισσότερο συνειδητοποιημένο ότι το φουτουριστικό όραμα είχε συγκρουσθεί με τη βιομηχανική πραγματικότητα. Έντομα και πλήξη, όχι δόξα, όριζαν τα χαρακώματα. Ασκήσεις ιππικού και άδειες για ιατρικούς λόγους, όχι επιθέσεις και λάβαρα, διαμόρφωσαν τις τελευταίες μέρες του καλλιτέχνη.

Ωστόσο, στον θάνατο, όπως και στη ζωή, ο Μποτσιόνι παραμένει κεντρικός στην ένταση που βρίσκεται στην καρδιά του μοντερνισμού: την πεποίθηση ότι η ριζοσπαστική τέχνη θα μπορούσε να αλλάξει τον κόσμο - και τη γνώση, που αποκτήθηκε με κόπο, ότι ο κόσμος μπορεί να αρνηθεί να αλλάξει.

Αντόνιο Σαντ'Ελία: Αρχιτέκτονας των Ονείρων

Ένας άλλος ανερχόμενος Φουτουριστής, ο Αντόνιο Σαντ’Ελία, ήταν μόλις 28 ετών όταν πέθανε σε μάχη κοντά στο Μονφαλκόνε τον Οκτώβριο του 1916. Αν και δεν έχτισε ποτέ ούτε ένα σημαντικό κτίριο, τα σχέδιά του για μια «Città Nuova» (Νέα Πόλη) έγιναν εμβληματικά. Οι φανταστικές πόλεις του - γεμάτες σπειροειδείς αυτοκινητόδρομους, σταθμούς παραγωγής ενέργειας και κτίρια που μοιάζουν με μηχανές - βοήθησαν στη διαμόρφωση τόσο της μοντερνιστικής αρχιτεκτονικής όσο και του αστικού φουτουρισμού. Ονειρευόταν ένα δομημένο περιβάλλον που τροφοδοτείται από ηλεκτρισμό, ταχύτητα και καθετότητα. Όμως ο πόλεμος διέκοψε το όραμά του και ο θάνατός του τον πάγωσε στο χρόνο – ως καλλιτέχνη με δυνατότητες και όχι επιτεύγματα.

La città nuova, Antonio Sant’Elia (1914)

Από τη πόλη του μέλλοντος στο πεδίο της μάχης

Γεννημένος στις 30 Απριλίου 1888 στο Κόμο, ο Σαντ'Ελία σπούδασε στο Μιλάνο και την Μπολόνια πριν εγκαινιάσει ένα στούντιο σχεδιασμού στο Μιλάνο το 1912. Δημοσίευσε το Μανιφέστο της Φουτουριστικής Αρχιτεκτονικής το 1914 και εξέθεσε τα σχέδιά του για την Città Nuova - μια φανταστική πόλη με μονολιθικούς πύργους, υπερυψωμένους δρόμους και κινητικούς χώρους που τόλμησε να ενσαρκώσει τα φουτουριστικά ιδανικά σε δομημένη μορφή.

Ωστόσο, κανένα από αυτά τα σχέδια δεν κατασκευάστηκε πριν από την επέμβαση του πολέμου. Όταν η Ιταλία εισήλθε στη σύγκρουση τον Μάιο του 1915, ο Σαντ'Ελία -όπως οι Μαρινέτι, Μποτσιόνι και Ρουσόλο- κατατάχθηκε αμέσως, ωθούμενος από τον εθνικισμό, τον αλυτρωτισμό και την πίστη στον πόλεμο ως ιστορική ανανέωση.

Ο Σαντ'Ελία υπηρέτησε αρχικά στο σώμα εθελοντών ποδηλατών κοντά στο Τρεντίνο, αργότερα έλαβε αποστολή και αναπτύχθηκε στο Κάρσο, το άγριο ασβεστολιθικό οροπέδιο δυτικά της Γκορίτσια. Εκεί ηγήθηκε προσωπικά των στρατευμάτων και έχτισε ένα πολεμικό νεκροταφείο για την ταξιαρχία του, ευθυγραμμίζοντας την ιερότητα της αρχιτεκτονικής τάξης με τη θυσία κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Στις 10 Οκτωβρίου 1916, κατά τη διάρκεια της Όγδοης Μάχης του Αισόντιου, ηγήθηκε μιας επίθεσης πεζικού στην Quota 77 και χτυπήθηκε στο μέτωπο από σφαίρα πολυβόλου. Τάφηκε στο ίδιο νεκροταφείο που είχε σχεδιάσει λίγο πριν πεθάνει. Ήταν 28 ετών και έλαβε ένα δεύτερο ασημένιο μετάλλιο μετά θάνατον.

Η πολεμική πορεία του Σαντ'Ελία απεικονίζει την τραγική σύγκρουση των οραματικών φουτουριστικών αρχιτεκτονικών φιλοδοξιών με τις μηχανοποιημένες πραγματικότητες του βιομηχανικού πολέμου. Ως εθνικιστής και αλυτρωτιστής, είδε τη στρατιωτική θητεία ως προέκταση του αισθητικού του προγράμματος - η εκδίωξη της Αυστρίας από το Τρεντίνο και την Γκορίτσια σήμαινε την ανάκτηση των φυσικών και συμβολικών χώρων για μια ιταλική νεωτερικότητα που είχε σχεδιάσει. Ο θάνατός του στη μάχη, οδηγώντας τους άνδρες σε μια επίθεση χαρακωμάτων, κλείνει τον κύκλο αυτής της συγχώνευσης ιδεολογίας, σχεδιασμού και θυσίας - και αποτυπώνει έντονα την ιδεολογική μετάλλαξη του κινήματος προς τον εθνικισμό και, αργότερα, τη φασιστική μυθοποίηση.

Το γεγονός ότι το νεκροταφείο που σχεδίασε έγινε ο αρχικός τόπος ανάπαυσής του —αργότερα επανενταφίστηκε στο Κόμο— προσθέτει ποιητική ειρωνεία: ο δημιουργός θαμμένος μέσα στο δικό του αρχιτεκτονικό μνημείο.

Παρόλο που ολοκλήρωσε μόνο ένα πλήρες κτίριο (Villa Elisi πάνω από το Κόμο), η επιρροή του Σαντ'Ελία διαρκεί. Τα σχέδιά του Città Nuova περίμεναν μεταγενέστερες αρχιτεκτονικές μορφές σε μεταπολεμικούς ουρανοξύστες, δυστοπικά κινηματογραφικά περιβάλλοντα, ακόμη και αρχιτεκτονική στα μέσα ενημέρωσης του 21ου αιώνα.

Ωστόσο, ο θάνατός του -και οι θάνατοι του Μποτσιόνι και άλλων- διευκόλυνε επίσης την μετατόπιση του φουτουρισμού σε πολιτικό έδαφος όπου κυριαρχούσε ο Μαρινέτι και η ιδιοποίηση των φασιστών. Στη λατρεία των πεσόντων, ο Σαντ'Ελία εξυψώθηκε σε ηρωικό μαρτύριο μέσα στο μυθικό τοπίο της φασιστικής τελετουργίας και η αρχιτεκτονική του ιδιοφυΐα απορροφήθηκε από τον κρατικό συμβολισμό.

**«[Ο Φουτουρισμός] είναι αναμφισβήτητα ένα καλλιτεχνικό και ιδεολογικό κίνημα. Εμπλέκεται στην πολιτική μόνο σε περιόδους σοβαρού κινδύνου για το Έθνος.»**

«Προφήτες και πρωτοπόροι της μεγάλης Ιταλίας του σήμερα, εμείς οι Φουτουριστές είμαστε πολύ χαρούμενοι που χειροκροτούμε... μια υπέροχη φουτουριστική ιδιοσυγκρασία.»

«Με τον Μουσολίνι, ο φασισμός έχει αναζωογονήσει την Ιταλία.»

—Μαρινέτι προς Μουσολίνι, 1923

Τσεζάρε Φόρνι: Ο αιρετικός του ιταλικού φασισμού (Β' Μέρος)

 

Στις 28 Οκτωβρίου 1922, την ημέρα της Πορείας προς τη Ρώμη, 4.000 Μαυροχίτωνες κατέλαβαν την Παβία υπό τις διαταγές του Τσέζαρε Φόρνι. Ο ίδιος, ωστόσο, βρισκόταν στο Μιλάνο. Ο Μουσολίνι τον είχε τοποθετήσει εκεί, υπεύθυνο για την κατάληψη της βόρειας Ιταλίας. Όταν ο Ντούτσε αναχώρησε για τη Ρώμη με την ηγεσία του κινήματος, ο Φόρνι παρέμεινε στο πόστο του. Αδιάφορος για τίτλους και εξουσία, απέφευγε κάθε εμπλοκή στα «παλατιανά παιχνίδια» και σύντομα αποκλείστηκε από τις ηγετικές δομές του νέου καθεστώτος.

Μετά το Συνέδριο του Νοεμβρίου 1922, το Εθνικό Φασιστικό Κόμμα άρχισε να προσελκύει καριερίστες, μέλη των αστικών ελίτ και μεγαλογαιοκτήμονες. Ο Φόρνι, σταθερός στις επαναστατικές αρχές του πρώιμου φασισμού, αρνήθηκε να προσαρμοστεί.

Η αντιπαράθεσή του με τον κόμη Τσέζαρε Καρμινάτι ντι Μπραμπίλα, μέλος της τοπικής ελίτ και προστατευόμενο του γενικού γραμματέα του κόμματος Φραντσέσκο Τζούντα, αποτέλεσε σταθμό στην πορεία του. Ο Φόρνι τον κατηγόρησε δημόσια για την εκμετάλλευση των εργατών και την καταπίεση των αγροτών. Αν και ο Μπραμπίλα αποβλήθηκε προσωρινά από το κόμμα, επανήλθε με πολιτικές πιέσεις. Η σύγκρουση κορυφώθηκε όταν ο Φόρνι προκάλεσε τον Τζούντα σε μονομαχία με σπαθιά στη Ρώμη (25 Απριλίου 1923). Αμφότεροι τραυματίστηκαν σοβαρά και η μονομαχία έληξε χωρίς νικητή.

Το 1923, ο Φόρνι κατείχε τον βαθμό του υποστράτηγου της Πρώτης Ζώνης της Εθελοντικής Εθνοφρουράς για την Εθνική Ασφάλεια (που κάλυπτε το Πιεμόντε και τη Λιγουρία). Ένα χρόνο αργότερα, υπερασπίστηκε τα δικαιώματα της πόλης του, της Μορτάρα, απέναντι στις διεκδικήσεις του Βιτζεβάνο, προκαλώντας την οργή της κομματικής ηγεσίας. Τον Απρίλιο του 1924 αποβλήθηκε από το PNF.

Τον Απρίλιο του 1924, μετά από μια ζωή αγώνων, αποφάσισε να θέσει υποψηφιότητα για το Κοινοβούλιο με μια ομάδα αποσχιστών: το νέο Εθνικό Φασιστικό Κόμμα, με ηγέτη τον φίλο του και παλιό συνάδελφο από τις μέρες των squadra, Ραϊμόντο Σάλα, επίσης δήμαρχο.

Η λίστα τους κατέβηκε μόνο στη Λομβαρδία και το Πιεμόντε.Ο Φόρνι ήταν ο μόνος που εκλέχθηκε.

Η πίστη αυτή κόστισε. Μετά τη δολοφονία Ματεότι και την αποχώρηση των αντιπολιτευόμενων βουλευτών (Αβεντίνο), ο Φόρνι απομονώθηκε πλήρως. Ακόμη και οι σύντροφοί του από το αποσχιστικό κόμμα αποστασιοποιήθηκαν, όταν εκείνος αρνήθηκε να καταδικάσει δημόσια τον Μουσολίνι. Συγκεκριμένα είπε «Κυνηγήστε με όσο θέλετε, κύριε Πρόεδρε. Αλλά δεν θα υποκύψω, εκτός αν μου αφαιρέσετε τη ζωή. Πολεμάμε έναν ιερό αγώνα. Όχι εναντίον σας. Όχι εναντίον της κυβέρνησής σας. Αλλά εναντίον της παρακμής του κόμματος.»

Λίγο πριν τη δολοφονία Ματεότι εντωμεταξύ, έπεσε θύμα ενέδρας στον σιδηροδρομικό σταθμό του Μιλάνου από ομάδα ενόπλων. Ξυλοκοπήθηκε βίαια, αλλά κατάφερε να επιβιώσει. Παρ' όλα αυτά, δεν έπαψε να στηρίζει την κυβέρνηση με την ψήφο του.

Ακόμα κι όταν έχασε τα πάντα — ακόμα κι όταν όλοι στράφηκαν εναντίον του — δεν στράφηκε ποτέ εναντίον του Μουσολίνι. Η πίστη του Φόρνι δεν ήταν προς την εξουσία, αλλά προς το ιδανικό που πίστευε ότι ο Ντούτσε είχε κάποτε ενσαρκώσει.

Ο Μουσολίνι τον είχε εγκαταλείψει εδώ και χρόνια. Δεν του μιλούσε πια. Είχε προτιμήσει άλλους. Και όμως, ο Φόρνι δεν του γύρισε ποτέ την πλάτη.

Το 1929, ολοκληρώνοντας τη θητεία του στη Βουλή, αποσύρθηκε από τη δημόσια ζωή. Χωρίς καμία αναγνώριση, απογοητευμένος και εγκαταλελειμμένος, στράφηκε στην προσπάθεια γεωργικών έργων στην Αιθιοπία, συνεργαζόμενος για λίγο με τον περιθωριοποιημένο επίσης Ντε Βέκι. Το εγχείρημα απέτυχε και αποσύρθηκε οριστικά στη Λομβαρδία.

Πέθανε σε ηλικία μόλις 50 ετών, από σοβαρή ασθένεια, είκοσι ημέρες πριν από τη σύλληψη του Μουσολίνι. Δεν πρόλαβε να δει την κατάρρευση του καθεστώτος, ούτε να δικαιωθεί για τις προειδοποιήσεις του σχετικά με την εκφυλιστική πορεία του κόμματος.

Παραμένει μια μορφή που συμβολίζει τον ριζοσπάστη, τον αμετανόητο και ιδεαλιστή φασίστα, ο οποίος αρνήθηκε να θυσιάσει την πίστη του στο όραμα για χάρη της προσωπικής επιβίωσης. Η μνήμη του παραμένει στη σφαίρα των «τι θα είχε συμβεί αν...» — μια τραγική, όσο και αποκαλυπτική φιγούρα μιας εποχής που κατέληξε να προδώσει τον εαυτό της.

Ο τελευταίος ένοπλος Ποιητής

 Μια εισαγωγή για το βιβλίο "L’ultimo poeta armato" του Massimiliano Soldani

Ο μύθος, από τα πιο αρχαία χρόνια, κρύβει μέσα του μια πρωταρχική και μυστηριώδη δύναμη. Ο μύθος, μέσω συμβόλων και εικόνων, μας μιλά – τεχνικά μάς «αφηγείται» – μας καλεί σε δράση, σε πίστη σ’ ένα αρχέτυπο. Στην περίπτωση του Alessandro Pavolini, η πίστη στο φασισμό. Η τέλεια και συμμετρική ταύτιση του γραμματέα του Pfr με τον αρχέτυπο μύθο του (τον φασισμό του Sansepolcro, τον αυθεντικό squadristismo των απαρχών) ήταν αυτό που κατέστησε και τον ίδιο μύθο. «Μια Ιδέα ζει στην πληρότητά της και δοκιμάζεται στο βάθος της όταν ο θάνατος για χάρη της δεν είναι μεταφορικός όρκος, αλλά καθημερινή πράξη»: έτσι εξέφρασε ο Alessandro Pavolini, με τραγικά συγκινητική πρόζα, την ουσία του φασιστικού ιδανικού, της αταλάντευτης πίστης στο φασισμό, που δεν ήταν τίποτε άλλο από πίστη στον ίδιο τον εαυτό, στην ίδια του τη μοίρα, που ελεύθερα είχε επιλέξει.

Χωρίς να χρειάζεται να επιστρατεύσουμε τον Sorel, είναι πολύ εύκολο να διαπιστώσουμε ότι, ειδικά στη σύγχρονη εποχή, η συμμόρφωση σ’ έναν μύθο, σε μια εικόνα του εαυτού και της κοινότητας, είναι μια κατεξοχήν επαναστατική πράξη. Κι αυτό διότι, στη «ρευστή κοινωνία» και στο πλήρως πραγματοποιημένο μηδενισμό, γύρω μας γίνεται αισθητή μια υποδόρια άρνηση απέναντι σε ό,τι είναι Μορφή, σε ό,τι είναι δομημένο, που είναι γλυπτική του εαυτού, που έχει χτιστεί με αυταπάρνηση και μέσα από την καταστροφή του εγωιστικού και μικροαστικού «εγώ» – μια άρνηση απέναντι σε ό,τι είναι όμορφο γιατί αυθεντικό, που είναι συγκλονιστικό επειδή, εν τέλει, είναι τρομακτικά αληθινό.

Ακριβώς για αυτόν τον λόγο, δηλαδή για να εξορκίσει την ηλιακή ομορφιά του ενσαρκωμένου και βιωμένου μύθου, η λέξη-κλειδί του ζηλόφθονου αστού έγινε «απομυθοποίηση». Κάτι εντελώς διαφορετικό από την απομυστικοποίηση, η οποία δεν είναι τίποτα άλλο από την αποκάλυψη ενός τεχνητού ψεύδους. Όχι, η απομυθοποίηση είναι μια διαδικασία πολύ πιο λεπτή και κατάφωρα δειλή. Συνίσταται, στην τελική, στη συκοφάντηση της αυθεντικότητας, στην καταρράκωση του μεγαλείου και των υψηλότερων κορυφών της ύπαρξης στις αισχρές χαμέρπειες των νάνων...

...Το να είσαι πιστός στον μύθο σου είναι πράγματι το χειρότερο έγκλημα στα μάτια του πολιτικά ορθού αστού, ο οποίος δεν κάνει τίποτα άλλο από το να κηρύσσει τη σύνεση, την λιποταξία, τον πιο καθυστερημένο ατομικισμό. Γι’ αυτό και το αστραφτερό πνεύμα του Pavolini επιχειρήθηκε πολλές φορές να απομυθοποιηθεί. Μάταια όμως, γιατί το βασίλειο των αετών δεν θα μπορέσει ποτέ να είναι το κακαρίζον κοτέτσι τους.

Αλλά πώς μπορούσαν, άλλωστε, να συγχωρήσουν στον Pavolini τον δημιουργό των Littoriali, του Maggio Musicale Fiorentino, των Rassegne d’Arte, της Fiera del Libro, του Teatro Sperimentale dei Guf κ.ά. – πώς να συγχωρήσουν σε αυτόν τον άνθρωπο της βαθιάς, εκλεπτυσμένης και ζωντανής κουλτούρας το ότι υπήρξε φασίστας; Και ακόμη περισσότερο: πώς να του συγχωρήσουν ότι ενσάρκωσε τόσο πιστά την φασιστική ιδέα ώστε να θυσιαστεί γι’ αυτήν, την ίδια ώρα που όλοι οι άλλοι πρόδιδαν, κρύβονταν, εκπορνεύονταν;

«Οι Brigate Nere πότε εμφανίστηκαν; Όταν οι άλλοι διαλύονταν κι εμείς συναθροιστήκαμε. Άλλοι αφαιρούσαν το διακριτικό και εμείς ξαναφορέσαμε τη μαύρη πουκάμισα. Άλλοι προσπαθούσαν να ξεχαστούν κι εμείς θυμηθήκαμε. Θυμηθήκαμε τις υποσχέσεις που δώσαμε, τις πίστεις που ορκιστήκαμε, τους συντρόφους που χάσαμε. Εμείς θα θυμόμαστε πάντα». Ιδού, η πίστη στον μύθο και στο ιδανικό σου: αυτό δεν μπορούσαν με τίποτα να του το συγχωρήσουν οι φθονεροί και οι καιροσκόποι.

Σήμερα, η δεύτερη και εκτενώς εμπλουτισμένη έκδοση του L’ultimo poeta armato. Alessandro Pavolini segretario del Pfr (Seb, σελ. 436, €24) του Massimiliano Soldani, που κυκλοφόρησε πρόσφατα πάνω από μια δεκαετία μετά την πρώτη (1999), μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα τον μύθο του Alessandro Pavolini. Το έργο του Soldani, εμπλουτισμένο μάλιστα με μια υπέροχη εισαγωγή του Gabriele Adinolfi, αποτελεί ένα εξαίρετο δείγμα επαρκούς και μη συμμορφωμένης ιστοριογραφίας, που αποφεύγει μια τυπική παγίδα στην οποία συχνά πέφτει ο ποικιλόμορφος χώρος του νεοφασισμού: τη μετατροπή του ιδρυτή των Brigate Nere σε ένα αγιογραφικό εικονίδιο. Να θυμόμαστε τον Pavolini μόνο ως τον ήρωα που αντιστέκεται μέχρι τέλους, μέχρι την τελευταία σφαίρα, είναι κι αυτός ένας τρόπος, δηλαδή, να αποδυναμώσουμε τη μορφή του. Γιατί ο Pavolini, πριν από την ύψιστη και ηρωική θυσία, ήταν ένας άνθρωπος που έζησε, που αγωνίστηκε σε όλη του τη ζωή για κάτι απολύτως συγκεκριμένο.

Ο συγγραφέας, πράγματι, χάρη σε μια σπάνια κυριαρχία των πηγών, ανασυνθέτει με ακρίβεια τα πολλά στάδια της πολιτιστικοπολιτικής μάχης του Pavolini, από τα χρόνια του Bargello μέχρι τα τελευταία του μέτρα ως γραμματέας του Pfr. Από τις σελίδες του έργου του Soldani, προκύπτει καθαρά ο φασισμός για τον οποίο πάλεψε ο Pavolini. Όχι ο «φασισμός» των συνοδοιπόρων, των συντηρητικών και των φιλελεύθερων με orbace, αλλά ο φασισμός των πρώτων squadristi, ο φασισμός ως καθολική κουλτούρα, ο κορπορατισμός που επιδιώκει κοινωνική επανάσταση, η κοινωνικοποίηση που εισάγει τους εργάτες στη διαχείριση των επιχειρήσεων: είναι, εν τέλει, ο υπέροχος μουσολινικός φασισμός, κοινωνικός και εθνικός, ο φασισμός ο απέραντος και κόκκινος.

Και ας μην υποτιμάται αυτό το σημείο. Αν για είκοσι χρόνια πολλοί κατασκεύασαν έναν φασισμό στα μέτρα τους, ο Pavolini, αντίθετα, χωρίς βεβαίως να αρνείται τη συζήτηση και την εποικοδομητική κριτική, παρέμεινε πάντα πιστός στον αρχικό και επαναστατικό φασισμό. Και αυτό είναι ακόμη σημαντικότερο αν αναλογιστούμε ότι όλοι αυτοί οι διάφοροι «φασισμοί» επέζησαν μεταπολεμικά και εξακολουθούν μέχρι σήμερα να συνυπάρχουν στον λεγόμενο «χώρο» του νεοφασισμού. Με άλλα λόγια λοιπόν, η εις βάθος γνώση της προσωπικότητας του Pavolini χάρη σε αυτό το βιβλίο μάς βοηθά να μη χάσουμε από τα μάτια μας τον πολικό αστέρα: δηλαδή τον αυθεντικό και γνήσιο φασισμό, εκείνον με τη μαύρη πουκάμισα. Τον φασισμό τον αριστοκρατικό γιατί λαϊκό, τον αυτοκρατορικό γιατί εθνικό, τον πολιτισμικό γιατί ενσαρκώνει την δράση. Εκείνον τον φασισμό που υπήρξε πραγματικά η «ποίηση του 20ού αιώνα».

Πηγή: https://augustomovimento.blogspot.com/2013/05/alessandro-pavolini-lultimo-poeta-armato.html?m=1